आवळा: फायदे, तोटे आणि उपयोग आयुर्वेदात

आवळा किंवा इंडियन गूसबेरी (Emblica Officinalis) हा एक फळ देणारा वनस्पती आहे जो प्रामुख्याने भारत, दक्षिण-पूर्व आशिया, चीन, इराण आणि पाकिस्तान या प्रदेशांत आढळतो.

आवळ्याची फळे खाण्यायोग्य असून उत्तम पोषण पूरक आहेत, ज्यामध्ये विपुल औषधी गुणधर्म आहेत. हे भारतीय पारंपरिक औषधांमध्ये, विशेषतः आयुर्वेद मध्ये वापरले जाणारे सर्वात महत्त्वाचे औषधी वनस्पतींपैकी एक आहे.

आयुर्वेदिक प्रोफाइल

आयुर्वेदात याला आमलकी असेही म्हटले जाते आणि “मदर” म्हणून संबोधले जाते कारण ते प्रत्येक गोष्टीला आधार देते. हे रसायन म्हणून वर्गीकृत केले जाते, ज्याचा अर्थ असा की त्यामध्ये पुनर्स्थापनात्मक गुणधर्म असतात जे संपूर्ण शरीर आणि मनाला आधार देतात.

यामध्ये नैसर्गिक अँटिऑक्सिडंट्स आणि व्हिटॅमिन C चे अतिशय जास्त प्रमाण असते. हे व्हिटॅमिन A आणि व्हिटॅमिन E चे उत्कृष्ट स्त्रोत आहे, तसेच यात लोह, कॅल्शियम आणि आहारातील फायबरही आढळते. सर्वात शक्तिशाली आयुर्वेदिक वनस्पतींपैकी एक मानला जाणारा हा रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतो, ऊतकांना पोषण देतो आणि शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकतो.

आवळ्याची चव (रस) गोड, आंबट, तिखट आणि तुरट अशी असते, पण आंबट चव अधिक प्रभावी असते.

आयुर्वेदात असा दावा केला जातो की हे तिन्ही दोष - वात, पित्त आणि कफ शांत करते, विशेषतः पित्त शांत करण्यात उपयुक्त आहे.

यामध्ये सहापैकी पाच रस असतात, फक्त खारट चव नसते. हे पचनाला उत्तेजित करते, भूक वाढवते आणि पित्त दोष न बिघडवता जठराग्नी प्रज्वलित करते.

याचे वीर्य (शक्ती) शीतल आहे आणि विपाक (पचनानंतरचा गुणधर्म) मधुर आहे. याच्या कडवट चव आणि शीतल प्रकृतीमुळे हे पचन संस्थेतून अतिरिक्त पित्त दूर करण्यात मदत करते.

आवळ्याचे 15 वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध आरोग्यदायी फायदे:

1. रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतो

लोक आजकाल सुदृढ जीवनशैली स्वीकारण्यासाठी पूर्वीपेक्षा अधिक इच्छुक आहेत, विशेषतः कोविड-19 नंतर. आवळा व्हिटॅमिन C ने परिपूर्ण आहे.

त्याचे अँटिऑक्सिडंट गुणधर्म रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यात मदत करतात. सर्दी, पचन सुधारण्यासाठी, रक्तशर्करा नियंत्रण, त्वचा व केसांची वाढ आणि एकूण आरोग्य सुधारण्यासाठी आयुर्वेदात याचा शतकानुशतके वापर केला जात आहे.

2. हृदय रोगापासून संरक्षण करतो

आवळ्याचा रस अँटिऑक्सिडंट्सने समृद्ध असतो आणि हृदयविकाराच्या अनेक बाबींमध्ये सुधारणा करू शकतो.

आवळ्याचा रस किंवा अर्क घेतल्याने एकूण कोलेस्टेरॉल आणि ट्रायग्लिसराइड पातळी कमी करता येते तसेच लिपिड प्रमाणाचा संतुलन राखता येतो.

आवळा पावडर घेतल्याने हृदयाच्या स्नायू मजबूत होतात ज्यामुळे रक्ताभिसरण अधिक प्रभावी होते.

आवळा पावडरमधील क्रोमियम रक्तवाहिन्यांमध्ये प्लाक तयार होणे आणि साठणे कमी करते, ज्यामुळे हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोकचा धोका कमी होतो.

आवळ्यातील लोह सहज पचते, ज्यामुळे नवीन लाल रक्तपेशी तयार होतात आणि अवयव व पेशींना ऑक्सिजनचा पुरवठा वाढतो.

3. रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करतो

आवळा शरीरातील कार्बोहायड्रेटचे शोषण नियंत्रित करतो.

शिवाय, इंडियन गूसबेरीमध्ये क्रोमियम असते, जे इन्सुलिन संवेदनशीलता सुधारते. रक्तातील साखरेची पातळी कमी करण्यासाठी हे कच्चे खा किंवा गोळी बनवून पॅनक्रियाजच्या पेशींना सक्रिय करा.

जर तुम्ही रक्तशर्करा नियंत्रण आणि मधुमेह व्यवस्थापनासाठी हर्बल उपाय शोधत असाल, तर आमचे Ministry of Ayush मान्य केलेले आयुर्वेदिक फॉर्म्युलेशन Dr Madhu Amrit जरूर पहा.

आवळा, विजयसार, गिलोय, दालचिनी आणि अलोव्हेरा यांसारख्या इतर औषधी वनस्पतींच्या अर्कापासून तयार Dr Madhu Amrit आयुर्वेदिक आहार पूरक तुम्हाला रक्तशर्करा नियंत्रण करण्यात मदत करतो.

हे इन्सुलिन संवेदनशीलता सुधारण्यास तसेच स्वादुपिंड व यकृताची कार्यक्षमता मजबूत करण्यास मदत करते, ज्यामुळे तुम्ही मधुमेह पूर्णपणे नैसर्गिक पद्धतीने नियंत्रित करू शकता.